Boğaziçi Üniversitesi’nin efsane hocalarından Prof. Dr. Zafer Toprak’ın vefat ettiği bildirildi. Zafer Toprak’ın vefat haberini, Prof Dr. Mehmet Alkan Twitter hesabından yaptığı paylaşımda duyurdu: “Sizlere üzücü bir haber vermek zorundayım. Zafer Toprak hocamızı kaybettik. Çok üzgünüm. Çok kıymetli bir hoca, dost ve yoldaştı. İnandığı üzere bir öbür dünyası olsun.”
ZAFER TOPRAK KİMDİR
1946 yılında İstanbul’da doğan Zafer Toprak, Türk tarihçileri ortasında tanınan bir isimdi. Muharrir ve akademisyen olan Zafer Toprak, Saint Joseph Fransız Lisesi’ni bitirdi ve 1969’da Ankara Üniversitesi Memleketler arası Bağlantılar Kısmı’ndan mezun oldu. Yüksek lisansını Londra Üniversiteis’nde, doktorasını ise İstanbul İktisat Fakültesi’nde yaptı. Akademik çalışmaları, 19. ve 20. yüzyıl Türk tarihi üzerineydi. 20’den fazla kitabı ve 250’den fazla makalesi bulunan Zafer Toprak’ın yapıtlarının bir kısmı İngilizce, Fransızca, Almanca ve İtalyanca olarak da yayınlandı.
İstanbul Menkul Değerler Borsası, Sümerbank, Akbank, Yapı Kredi Bankası, Ulusal Reasürans, Anadolu Sigorta ve Borusan üzere kuruluşlar için kurumsal tarih kitaplarını hazırladı. Toplum ve Bilim dergisi ve Yurt Yayınları’nın kurucuları ortasında yer aldı. 11 ciltlik Yurt Ansiklopedisi’nin ve 8 ciltlik Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi’nin genel koordinatörlüklerini üstlendi. Tarih ve Toplum ve Toplumsal Tarih, İstanbul Dergisi üzere yayınlar ile Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi ve Yurt Yayınları yayın şuralarında vazife aldı. Tarih Vakfı’ın kurucuları ortasında yer aldı. Avrupa Bilim Vakfı projelerinde yöneticilik yaptı ve birçok memleketler arası sempozyum düzenledi.
Türkiye İş Bankası Finans Müzesi’ni ve Asım Kocabıyık Borusan Müzesi’ni kurdu. Yapı Kredi Bankası, Garanti Bankası ve Türkiye İş Bankası’nın stantlarında küratörlük yaptı. Lozan Antlaşması’nın 90. yıldönümü nedeniyle hazırladığı “Lozan’dan Cumhuriyet’e İsmet İnönü” standı Türkiye’nin değişik kentlerini dolaştı. Son standı “Entelektüel Tarihimizde Kırılma Noktası: Nâzım Hikmet’in Açlık Grevi” Boğaziçi Üniversitesi’nde açıldı. Boğaziçi Üniversitesi Prof. Dr. Aptullah Kuran Üstün Hizmet Ödülü’nü, İttihat-Terakki ve Cihan Harbi isimli kitabıyla Osmanlı Bankası-Garanti Bankası Bankacılık ve Finans Tarihi Ödülü’nü, Darwin’den Dersim’e Cumhuriyet ve Antropoloji isimli eseriyle de Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Sedat Simavi Ödülü’nü kazandı.
1972’de Londra Üniversitesi’nde öğretim görevliliğine başladı. 1977’de Boğaziçi Üniversitesi Beşeri Bilimler Kısmı’na katıldı. Minnesota ve Paris üniversitelerinde konuk öğretim üyesi olarak bulundu. Uzun yıllar St. Olaf Üniversitesi’nin Orta Doğu programı İstanbul yöneticiliğini yürüttü ve bu hizmetinden ötürü kendisine fahri doktora verildi. 1992-2013 yılları ortası Boğaziçi Üniversitesi’nin doktora programlarının yer aldığı Atatürk Enstitüsü’nün başında bulundu. Bilim Akademisi’nin asli üyesiydi.
ATATÜRK’Ü EN DÜZGÜN ANLATAN HOCA
“Atatürk ve Kurucu Felsefenin Evrimi” kitabı ile Atatürk’ün fikriyatını kaleme alan Zafer Toprak, Cumhuriyet gazetesine verdiği demeçte Atatürk hakkında şunları söyledi: “Cumhuriyet Türkiyesi’nin kuruluş evresinde en şimdiki kitaplık Atatürk’ün kitaplığıydı. Birçok kitap şahsen Atatürk ve yakın etrafı tarafından yurt dışına ısmarlanmıştı.
Çankaya Kitaplığı, tüm ıslahat teşebbüsleriyle eşgüdüm içerisinde olan, o gün için Fransızca üzerinden Batı’nın izini süren bir bilgi hazinesiydi. Atatürk yurt dışına daima kitap siparişi vermiş bir devlet adamıydı.
Çağın en aktüel toplumsal ve beşeri bilim yapıtları 30’lu yılların kültür ihtilalinin yapı taşlarını oluşturacak ve Türkiye’de toplumsal ve beşeri bilimlerin inşasında kıymetli bir rol oynayacaktı.
Kitaplık her şeyden evvel Osmanlı’nın çağdaşlaşma sürecinde 18. yüzyıl Aydınlanma çağı düşünürlerini, 1789 Fransız Devrimi’ni ve 1870 sonraki Üçüncü Cumhuriyet Fransası’nı kapsıyordu.
Bu evrelerin düşünürlerinin, bir jenerasyonun, Atatürk’ün de mensup olduğu Jön Türk kuşağının fikir dağarcığını ne derece derinden etkilemiş olduğunu kanıtlıyordu.
Bence kurucu ideolojinin omurgasını egemenlik oluşturuyor. Atatürk’ün “hakimiyet-i milliye” dediği bu yapı güçler birliği üzerine inşa edilmiş. Ana referansı ise Rousseau… Bunu söylevlerinde bariz bir biçimde görüyoruz.
Milli Mücadele’nin en kritik günlerinde, Atatürk Rousseau’nun Toplumsal Mukavele başlıklı yapıtını okuyor ve orada “milli irade”nin ne derece kıymetli olduğunu görüyor. Meşrutiyet yıllarında ülkeyi çıkmaza sürükleyen anayasal yapıdan da ders alarak Rousseau’nun “güçler birliği” anlayışını benimsiyor. Hukuk kısmımın birinci halkasını bundan bu türlü “Halkın İradesi ve Hâkimiyet” fikri oluşturuyor.
Hukuk kısmının başka iki alt-bölümü “Şer’i Hukuktan Nizami Hukuka” geçişi, ve “Jön Türkler, Hak ve Hürriyetler”den oluşuyor. Atatürk’ün Cumhuriyet’i inşa ederken en büyük telaşlarından birini laiklik oluşturuyor. Laiklik ise lakin şer’i hukukun devre dışı bırakılarak tıpkı Fransa’da olduğu üzere egemenlik anlayışının tanrısal güçten alınarak millete intikal ettirilmesini gerektiriyor.
Süreç aslında Tanzimat ile birlikte başlamış, lakin özel hukuk bir türlü şer’i normlardan arındırılamıyor. Bunu gerçekleştirecek olan Atatürk. Uygar Kanun büyük bir ihtilal.
Bu noktaya varabilmek için ise Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı-Türk hukuk sistemini mevzuat ve uygulamalar dahil eni husus ele almak gerekiyor. “Şer’i Hukuktan Nizami Hukuka” geçiş başlığı altında bunu yaptık.
Yeni hukuk sisteminde öteki sorun hürriyetler… Osmanlı’da hürriyetler üzerine düşünsel süreç izlendikten sonra Cumhuriyet’te hürriyet kavramına geliyoruz.
Gene Rousseau’dan hareket ederek Cumhuriyet’in “eşitlik”e ehemmiyet verirken “hürriyet”in geri planda kaldığını söylüyoruz. Bunu yaparken de kamu hukukçusu Yavuz Abadan’ın yapmış olduğu bir ayırımı öne çıkarıyoruz.”