Takvimler 9 Eylül 1922’yi gösterdiğinde, İzmir’de bozguna uğrayan işgalci devletlerin vatan
topraklarından çıkarılmasından yaklaşık 5 ay sonra atılan birinci adım, ekonomik programı oluşturmaktı.
17 Şubat 1922’te, Cumhuriyet’in ilanından 8.5 ay kadar evvel son kurucu kongre olan “Türkiye İktisat
Kongresi”; toplumun personel, çiftçi, tüccar ve endüstrici bölümlerinden 8’er delegeden oluşan, 500’ü kadın
olmak üzere 1135 temsilci ile 16 takvim günü boyunca sürdü.
Mustafa Kemal Atatürk’ün bugünkü tabirle “onur konuşmacısı” olarak katıldığı ve İktisat Vekili
Mahmut Esat Bey Bozkurt’un başkanlık ettiği kongrenin yapıldığı kent yangın yeri o vakit…
13 Eylül 1922 günü Basmane’den başlayan, 3 gün boyunca süren ve tarihe “Büyük İzmir Yangını”
olarak geçen felakette 200 bin kişi meskenini terk etmek zorunda kalıyor.
İktisat tarihçisi Dr. Serdar Şahikaya’nın “Türkiye İktisat Kongresi” kitabından devam edeyim…
“Misak- Ulusal Esasları” başlığında 12, “Tüccar Kümesinin İktisadi Esasları” başlığında 125 husus,
“Çiftçi Kümesinin İktisadi Esasları” başlığında 95 unsur, “Sanayici Kümesinin İktisadi Esasları”
başlığında 26 unsur, “İşçi Grubununun İktisadi Esasları” başlığında 34 unsur, “Yabancı Sermaye
Hakkında Hükümete Sunulan Esaslar” başlığı altında toplam 302 unsurda Türkiye’nin yol haritası
ortaya çıkıyor.
AKP’nin kurucularından Bülent Arınç’ın Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat zelzelesi için kurduğu “Bu
kez savaş yerin altından geldi” cümlesini de anımsarsak, 15 Mart’ta başlayıp 21 Mart’ta son bulacak
“İkinci Yüzyılın İktisat Kongresi”nin en yanlışsız vakitte gerçekleştiğini düşünebiliriz.
İzmir Büyükşehir Belediyesi Başkanı Tunç Soyer, 1922 İktisat Kongresi’nde ilan edilen 12 maddeden
ilk 5’inin altını çiziyor. Unsur 4’te topluma düşen vazifesi “çok lakin çok çalışmak” olarak koyan
ekonomi programından 2 maddeyi alacağım:
İlk husus: Türkiye, ulusal hudutları dahilinde, lekesiz bir istikbal ile dünyanın sulh (barış) ve terakki
(kalkınma) ögelerinden biridir.
Beşinci unsur: Türkiye halkı, servet itibariyle bir altın hazinesi üzerinde oturduğuna vakıftır.
Ormanlarını evladı üzere sever, bunun için ağaç bayramları yapar; yine orman yetiştirir. Madenlerini
kendi ulusal istihsali (üretimi) için işletir ve servetlerini herkesten fazla tanımaya çalışır.
Bugüne gelelim…
Soyer kongre öncesi hazırlıkları anlatırken; sanatkarından iş insanına, çalışanından çiftçisine toplumun
farklı bölümleriyle 8 ay mühletince, 9 kere biraraya gelerek 54 unsur ve 192 karar aldıklarını anlatıyor.
Bu kongreye, 100 yıl evvel olduğu üzere yeni bir toplumsal kontratın eşiğinde olan Türkiye’ye,
yerelden pahalı bir katkı olarak bakabiliriz.
Ülkenin demokratik katılımcılık kaslarını eriten Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile derinleşen
ekonomik kriz karşısında, muhalefet cephesinde oluşan “Altılı Masa İttifakı” tarihi yakınsamayı hak
ediyor.
Altılı Masa’nın 2 bin 300 husustan oluşan “Ortak Siyasetler Mutabakat Metni”, 2008 küresel
finans krizinin dünyada yankılanan farkındalık temalarının dışına çıkmıyor.
İklim değişikliğinden insan haklarına, yoksulluktan yolsuzluğa bir dizi meseleye deva üretmeyi
amaçlayan taahhütler sıralanıyor.
Siyasal sistemlerde otokrasinin güçlenmesi, bölgesel savaşlar, Covid-19 salgını, gelir adaletinin
zenginler lehine bozulması, derin yoksulluk, besin ve güç krizleri ekonomik tertipte değişimin
zorunlu olduğunu vaaz ediyor.
İkinci Yüzyılın İktisat Kongresi’nin “Yeniliye Davet” oturumu konuşmacılarından Bilkent Üniversitesi
Ekonomi Bölüm Başkanı Prof.Dr. Refet Gürkaynak’ın değişim önermesi, bugüne kadar olageldiği gibi
makro iktisat alanındaki görüşleriyle hudutlu kalmıyor.
Bu defa “ciddiyet” talebini öne çıkartıyor.
Toplumun muhtaçlıkları artarken “önceliklerin” belirlenmesi gerektiğini söyleyen Gürkaynak, “Ülke için
iyi şeyler yapıldığında, bütün isteklerimin gerçekleşmemesine isteğim da, isteğim de var. Topluma
‘Siz biraz yönetim edin, şunu yapmak zorundayız’ mesajı verilebilir” diyor.
Kadınların istihdama katılmaması halinde 35 milyon beşere iş bulunsa da iktisatta üretkenliğin
sağlamayacağını vurgulayan Gürkaynak “Bir kişinin her işe karar vermesi mümkün değil. Beşeri
sermaye güçtür. Dünyanın en düzgün Merkez Bankacıları bu ülkede. Bankacılık regülatörleri olmadık
işler yaptığında bankacılar sorun olur” diye de ekliyor.
Yüksek katma pahalı eserler üretmek için sarfedilen vakit ve sermaye yerine; daha kısa sürede
daha az maliyetle, daha kapsayıcı ve eşitlikçi bir tertibin inşa edilebileceğini söz ediyor.
Sözlerinin özü şu ki: Herkesin memnun olamaya hakkı var.
“DÜNYA TÜRKİYE’Yİ ASLA GÖRMEZDEN GELEMEZ”
Yurt içinden ve yurt dışından çok sayıda uzmanın sunum yaptığı İkinci Yüzyılın İktisat Kongresi’nin
konuk konuşmacılarından Sir Bob Geldof; Türkiye’nin jeopolitik, tarihî, kültürel ehemmiyetinin farkına
varmamız gerektiğini söylüyor.
Eş vakitli olarak Londra ve Pensilvanya’da verilen ve dünyada yaklaşık 5 milyon kişinin izlediği “Live
Aid” (canlı yardım) konserleri ile dünyanın vicdanı ayağa kaldıran İrlandalı müzikçi, kelam müellifi, aktör ve
aktivist Geldof kongrenin “Vicdana Davet” oturumunun konuşmacıları ortasındaydı.
71 yaşında olduğunu hatırlatan Geldof’un konuşmasından bir özet aktarmak isterim:
“Şu anda en tehlikeli vakitlerden birini yaşıyoruz. Bazen gelecek tam da yüzünüze bakar. Kaç kere
televizyonu açtığımızda, nükleer silahlardan bahsedenleri gördük. Bu güçlerin kurbanları olarak yok
edilmemiz hakkında konuşulanları dinliyoruz. Sarsıntılar, 3’üncü Dünya Savaşı tehdidi, yükselen
gıda, güç maliyeti… Sonuçlarının ne olacağını bilemediğimiz teknolojiler üretiliyor. Dünyanın
yüzde 70’inden fazlasını otokratlar ve despotlar yönetiyor. Çoklu krizden bahsederken, korkunçluk
fırtınasından kelam ediyorum. Vazgeçmek ümitsizliğe teslim olmaktır. 18 yüzyılda Fransız düşünür
Voltaire insanların zihinleri üzerinde 3 şeyin daima tesirli olduğunu yazmıştı: Devlet, din ve iklim.
Atatürk’ün büyük başarısı mistik fikirleri bireye bırakmaktı, çağdaş bir iktisat aradı. Atatürk’ün
büyük iç görüsü, bir ulusun geçmişinin geleceği olmasına müsaade vermemesiydi. Dünya kimi ülkeleri
görmezden gelebilir lakin Türkiye’yi asla görmezden gelemez. Türkiye tıpkı vakitte trajik şekilde
gördüğümüz üzere dünya kabuğunun merkez üssünde de bulunuyor. Bu coğrafya her vakit hesaba
katılmalı. Dicle ve Fırat ırmakları yüzde 50’nin altında azalarak akıyor. Amerika’da 7 eyaleti
besleyen ırmakta sular azaldı, en kurak yılı yaşadılar. İngiltere Savunma Bakanlığı gelecekteki savaşı
hayal etmeleri için iki muharriri görevlendirdi. Kanada, Avusturalya, Fransa ve ABD hükümetleri de
benzer kurgusal edebi alıştırmaları yaptılar. Ekonomiler bu yeni olgulara karşın tıpkı kalacak gibi
varsayımlar yapıyorsunuz. Yepisyeni bir iktisat, farklı bir toplum olacak. Dünya yıkım ve dehşet
dolu bir hale geliyor. Gelişen teknolojilerin, DNA’nın, robotların neler getireceğini anlamamız
gerekecek. Korkutucu mu, heyecan verici mi? Her ikisi de… Çok bir süratle bunlar gerçekleşiyor.
Bütün dünyada radikal bir ihtilal meydana geliyor. Değişime dirençli olmamız, geçmişe dönmemiz
gerekiyor.”
Geldof,“Napolyon’un söylediği üzere dünya tek bir ülke olsaydı, İstanbul başşehir olurdu. Napolyon
burada coğrafyadan bahsediyor” diye konuşmasını sürdürüyor.
“Otokratların sesi yükselirken, demokrasi en büyük gücümüz olacak. Gelecek ne getirirse getirsin
göreceli bir barışa bile özgürlük sayesinde sahip olabiliriz.” diyen aktivist sanatçı 37 yıl evvel de
dünyaya bu türlü seslenmişti…
1985’te Kara Afrika’nın fakir ülkesi Etiyopya’da açlığa doğan çocuklar faydasına düzenlenen bu
konserlerinden toplanan 127 milyon dolarlık bağış, ülkede yoksulluğu yenemedi elbette lakin;
hegemonyanın tarihi geçmişinin tozunu attırma gerekliliğinin hatırlatıcısı olmayı başardı.
Bugün de İktisat Kongresi’nin açılışında 6 Şubat sarsıntılarında 16 yakınını yitiren Karsu’nun inim inim
inleyen sesi dayanışmanın simgesi oluverdi.
Antakya’nın Karsu beldesinden ismini alan sanatçı, Hollanda’da depremzedeler için düzenlenen yardım
gecesinde Neşet Ertaş’ın “Neredesin Sen” türküsünü seslendiren konseriyle, tek başına 110 milyon
Euro bağış topladı.
Yaşadığımız dramın büyüklüğünü buradan da anlayabilir miyiz?
Evet, ciddiyet zamanı…